Patrimonio Cultural

A herdanza cultural de Terras do Miño é rica e variadas e é un ben de grande importancia que é necesario preservar e dalo a coñecer ás xeracións presentes e futuras.

Arqueolóxico

Os monumentos arqueolóxicos máis relevantes que encontramos no CH. Terra Chá son:

Dolmens: En bretón quere dicir "mesa grande de pedra". É unha construción megalítica consistente polo xeral en varias lousas fincadas na terra en posición vertical e unha lousa de cuberta apoiada sobre elas en posición horizontal. A súa función atribuída adoita ser a de sepulcro colectivo, pero tamén se cre que pode ser unha forma de reclamar un territorio e reforzar a identidade de grupo, dada a pouca entidade dos poboados neolíticos en tránsito aos calcolíticos e que prepara as cidades de época do bronce.

Castros: Os castros son restos de antigas cidades fortificadas, que poden encontrarse nunha ampla zona do noroeste da Península Ibérica e algúns dos mellores exemplos os encontramos na zona de Rías Baixas galegas, aínda que encontramos restos de castros ata a costa cantábrica.

Aos nosos días chegaron os alicerces das antigas casas que formaban estes poboados fortificados. Os castros teñen na súa maioría planta circular e créese que tiñan teitos de ramas e barro. Estes poboados non tiñan vías ou rúas como as que coñecemos senón que eran simples agrupacións de cuartos ou casas.

Cultura relixiosa

A Provincia de Lugo, ao igual, que o resto do territorio galego estivo historicamente moi vinculado ao cristianismo. Especialmente dende o achado do sepulcro do Apóstolo Santiago en Santiago de Compostela.

Así en primeiro lugar, debemos destacar como o principal elemento que constitúe o patrimonio cultural relixioso de Galicia, Lugo e Terras do Miño o Camiño de Santiago.

O Camiño de Santiago é unha ruta que percorren os peregrinos procedentes de toda España e de toda Europa para chegar á cidade de Santiago de Compostela, onde se veneran as reliquias do apóstolo Santiago o Maior. Durante toda a Idade Media foi moi concorrido, despois foi lixeiramente esquecido e na época actual volveu tomar un grande auxe. O Camiño de Santiago foi declarado pola Unesco Patrimonio da Humanidade; Itinerario Cultural Europeo polo Consello de Europa e recibiu o título honorífico de Rúa maior de Europa.

Ao longo dos séculos fóronse creando diferente rutas de peregrinación xacobea dependendo da procedencia dos peregrinos. Existe un grupo de rutas coñecidas como Camiños de Santiago do Norte. Dúas das rutas pertencentes a este grupo transcorren próximas á Terra Chá.

Camiño de Santiago da Costa

De entre os coñecidos como Camiños de Santiago do Norte a ruta da Costa é a máis utilizada polos peregrinos que, procedentes dos portos de Europa Setentrional, desembarcan en calquera dos portos do Cantábrico.

A ruta procede de Francia e intérnanse en territorio peninsular cruzando a fronteira entre Hendaia e Irún. O trazado da vía, conduce os pasos dos camiñantes cara a Arzúa, onde enlaza co Camiño de Santiago Francés cara á capital compostelá. Ao seu paso por Lugo esta ruta, atravesa os municipios situados ao norte do C.H. Terra Chá: Mondoñedo, Abadín, Vilalba, Begonte, Guitiriz e Friol, ao longo de aproximadamente 80 km.

Ruta primitiva

Coñécese como Ruta Xacobea Primitiva ou Ruta interior do Camiño de Santiago do Norte ao traxecto comprendido entre Oviedo e Palas de Rei. Nesta última localidade enlaza co Camiño de Santiago Francés. Esta ruta atravesa ao longo de 44 km, os municipios de Castroverde e Lugo, ambos os dous ao sur do C.H. Terra Chá.

Así mesmo existen en Terra Chá, ao igual que en todo o territorio galego, innumerables mostras de arte relixiosa. Os principais elementos que constitúen este patrimonio son:

Cruceiros: Os cruceiros son unha das máis características manifestacións da arquitectura popular galega. Son cruzamentos de pedra que aparecen habitualmente nos adros das igrexas, cemiterios e encrucilladas de camiños para protección dos camiñantes, santificando lugares relacionados con crenzas pagás que son cristianizados co propio cruceiro.

A presenza destes elementos é normalmente de orixe devota, aínda que non faltan os motivos rogativos, de loanza ou de ofrenda como causas da súa construción. Esta estaba financiada por algunha persoa que pretendía gañar o seu indulto ou o da súa parroquia ante os ollos de Deus; ofrecendo a construción como voto para pedir a curación de enfermidades ou protección ante unha situación perigosa. Coa mesma finalidade de protección se erguen cruceiros en campos dedicados ao mercado ou en lugares onde aconteceu algún acto violento para evitar que a alma errante das vítimas poida danar os viandantes.

Peto de Ánimas: Son sinxelos monumentos de culto aos mortos. Manifestan a importancia do purgatorio. Son numerosos e encóntranse en camiños e encrucilladas de toda Galicia, adros de igrexas, etc. É no século XVIII cando aparece con máis forza este tipo de construcións, sendo os máis antigos do século XVII. Adoitan estar construídas en pedra cunha cruz no alto, ademais adoitan aparecer as ánimas no lume do Purgatorio e unha figura que as vela (santo, rei ou bispo).

Por último, as igrexas, son un elemento inherente ao patrimonio cultural relixioso en todo o mundo o cristián. En Terra Chá, encontramos innumerables igrexas, algunhas das cales, pola súa importancia cultural e histórica as encontramos en Outeiro de Rei, e sinalamos a continuación.

Igrexa Parroquial de Francos: Igrexa da que xa se ten constancia en documentos medievais e que segue conservando elementos románicos. Posúe tallas populares de San Pablo, San Roque e San Xosé. Lateral dereito, barroco, unha fornela, dúas columnas salomónicas. Lateral esquerdo, barroco, abundante ornamentación: Virxe e ático co Pai Eterno (s. XVII - XVIII).

Igrexa Parroquial de Gaioso: Igrexa que ofrece un nobre aspecto, con grosos muros de granito. A capela maior, barroca, século XVIII - XIX, de corpo central con tres fornelas e catro columnas salomónicas. Aos laterais deste corpo central hai dous retablos pequenos, barrocos, máis antigos que o central.

Igrexa Parroquial de Martul: Igrexa románica con pequeno adro - cemiterio arredor. Agás a ábsida, toda a fábrica sufriu unha reforma total. Levantouse unha nova nave e dúas capelas laterais que lle dan forma de cruz latina.

Igrexa Parroquial de Outeiro de Rei: Obra do século XVIII con adro - cemiterio arredor. Arco triunfal de medio punto, de boas pezas de granito.

Igrexa Parroquial de Robra: Igrexa románica (século XIII) con notorias reformas do século XVIII, que lle deron forma de cruz latina, con dúas capelas laterais, a tres augas e máis baixas que a cuncha da nave. Conserva da fábrica románica a porta principal e unha ventá no fronte.

Capela da Cofraría dá Nosa Señora do Rosario: Esta capela, de pedra de cantería, foi obxecto de varias reformas, algunhas dos primeiros anos do século XV. Na actualidade o monumento consta dunha nave e ábsida rectangulares, este máis reducido que a nave, ao modo clásico do románico rural.

Arquitectura típica

Terra Chá é un territorio de gran riqueza arquitectónica. Así, podemos destacar algúns elementos arquitectónicos que son de gran relevancia na zona:

Hórreos: O hórreo é unha construción típica galega usada para almacenar as espigas dos cereais e mazarocas de millo das colleitas. A súa orixe remóntase á época romana onde xa existían construcións similares e a súa presenza tiña un carácter de ostentación por parte de quen o posuía sendo maior esta, canto máis longo fóra o hórreo.

O seu corpo principal é unha cámara de planta rectangular, na maioría dos casos, e esta pode ser de pedra, madeira ou mixto pedra-madeira. No seu interior almacénase o gran a salvo da humidade do chan grazas aos piares de pedra que illan a cámara do chan, e a salvo dos roedores grazas ás peañas circulares invertidas que teñen as patas, chamadas en Galicia "tornarratos". A cámara queda protexida da chuvia cun telladiño de tella onde adoita haber adornos e cruces nas partes máis altas. No lateral de menos ancho da cámara existe unha porta para poder acceder ao interior.

Hoxe en día, o hórreo vai perdendo as súas funcións, pero grazas á súa gran beleza séguese conservando como elemento puramente decorativo.

Os Muíños ou Aceas: elemento arquitectónico para o aproveitamento da auga, existen innumerables muíños en toda a provincia de Lugo. Principalmente estaban destinados a moer gran, aínda que tamén se usaba como ferramentas para a agricultura, calzado e vestimenta, etc.